રમેશ પારેખે
ઓક્ટોબર-1989માં લખેલી,
'છ અક્ષરનું નામ'માં પેઈજ નંબર 626 પર સંગ્રહીત થયેલી,
કવિતા... https://youtu.be/vfmZB9CmlCE
છાજલી પર પુસ્તકો
અ થી જ્ઞ સુધીનાં...
દુનિયાનાં નકશા જેવો
મારો અભ્યાસખંડ લટકે છે વિશ્વમાં.
'છાજલી પર પુસ્તકો'
- એમ કહું કહું ત્યાં
છાજલી તળે ઠોકેલા ખીલા મને કરે છે ચૂપ.
તે કહે છે: 'આ તો ફરીશ્તાઓની વસ્તી છે!'
ને છાજલી હકારમાં વધુ ઝુકે છે...
અહીં શબ્દોનો બગીચો મઘમઘે છે
- એમ બબડતું કોઈ પુસ્તક.
મારાં બે પૃષ્ઠ વચ્ચે છે સ્વર્ગ
- એવું જાહેર કરે કોઈ ઝીણકુડી ચોપડી.
ખોખરા અવાજે બોલે છે શબ્દકોશ:
'અલ્યા, અહીં તો બધી ભાષાઓ
ગાય છે ગીત
ગીત - ફૂટપાથ પર ઠૂંઠવાતાં ભિખારીઓનાં,
ગીત - ખૂણે બેસી આંસુ પાડતી નવવિધવાનાં,
ગીત - યુધ્ધમાં કપાઈ ગયેલા સૈનિકોનાં,
ગીત - ભૂખથી વલવલતાં શીશુઓનાં,
ગીત - હોસ્પિટલમાં કણસતાં રુગ્ણોનાં,
ગીત - માનવ્યનાં,
ગીત - માનવ્ય માટે ઝૂઝતા ચપટીક શ્વાસોનાં,
ગીત - નિઃશ્વાસ નાખી રસ્તે જતા થાકેલા પ્રવાસીનાં. '
'અહીં ફિલસૂફોએ ઉકેલી નાખ્યો છે
કાળનો કોયડો...' એમ ધીમેશથી કહે કોઈ જર્જરિત ચોપડી.
'આ બધા ગ્રંથો છે સમાજની યાદદાસ્ત'
- એમ કહી ટપ્પ કરતું નીચે પડે કોઈ પુસ્તક.
મારા અભણ કપાળમાં શબ્દનું ટીલું.
અહીં અક્ષર છે, ધર્મ -
જે ખંડિત કરતો નથી કશું,
જે બનતો નથી કદી પશુ.
બે પૃષ્ઠ વચ્ચેથી નીકળી તે
કોઈનાં ઘર કે સપનાં સળગાવતો નથી.
નથી ભોંકતો કોઈને છૂરો.
અહીં મંદિરની જગાએ મૂકો મસ્જિદની ચોપડી
તો બકરી યે કરે નહિ બેં,
એવું રામરાજ્ય છે!
અહીં એકે અક્ષર નથી ધર્માન્ધ.
અહીંથી જ ઊગે છે સૂર્ય
જે અજવાળે છે ભીતરી બ્રહ્માંડ...
ચાચા ગાલિબ એના દીવાનમાંથી
ડોકિયું કરી પૂછે: 'તું કોણ ?'
તો હોઠ બોલી ઊઠે - 'હું મુસલમાન !'
મીરાં, કબીર, તુલસી, નાનક
પૂછે તારું કયું થાનક,
જ્યાં તું ટેકવે તારું મસ્તક
ને ભીડ પડ્યે કોને દરવાજે દ્યે તું દસ્તક?
તો હું ચીંધુ મારાં પુસ્તકની છાજલી...
ખ્રિસ્ત, બુદ્ધ કે મહાવીર મને ચીંધે દિશા
પુસ્તકમાં જાય-આવે મારા વિચાર લિસ્સા !
મારી છાજલી રામની જન્મભૂમિ નથી;
એ તો છે વૃંદાવન,
જ્યાં વિશ્વની તમામ સુંદરતા
ગોપી બનીને રાસ રમે
મારું અંતર એમાં ફેરફુદરડી ભમે...
ધર્મનો ધ
બે પુંઠા વચ્ચેથી નીકળીને
બીજાં પુસ્તકમાં વધ કરવા નથી જતો...
તો ઉપદેશકો, હોશિયાર !
મારી છાજલી પર પુસ્તકોની કતાર.
જેમાં પ્રત્યેક ધર્મ ને મનુષ્ય પ્રતિષ્ઠિત પુરબહાર...
તમારાં કંઠીકંઠા મારા અભ્યાસ ખંડને ન અભડાવે
બિભત્સતા મારા ખંડનાં બારણાં ન અભડાવે
તો બસ.
આખા વિશ્વમાં સૌથી પવિત્ર જગા છે-
મારાં પુસ્તકોની છાજલી.
મારો અભ્યાસખંડ તીર્થ છે, મારાં માહ્યલાનું,
તમે આવો તો તમારું ય !
ઓક્ટોબર-1989માં લખેલી,
'છ અક્ષરનું નામ'માં પેઈજ નંબર 626 પર સંગ્રહીત થયેલી,
કવિતા... https://youtu.be/vfmZB9CmlCE
છાજલી પર પુસ્તકો
અ થી જ્ઞ સુધીનાં...
દુનિયાનાં નકશા જેવો
મારો અભ્યાસખંડ લટકે છે વિશ્વમાં.
'છાજલી પર પુસ્તકો'
- એમ કહું કહું ત્યાં
છાજલી તળે ઠોકેલા ખીલા મને કરે છે ચૂપ.
તે કહે છે: 'આ તો ફરીશ્તાઓની વસ્તી છે!'
ને છાજલી હકારમાં વધુ ઝુકે છે...
અહીં શબ્દોનો બગીચો મઘમઘે છે
- એમ બબડતું કોઈ પુસ્તક.
મારાં બે પૃષ્ઠ વચ્ચે છે સ્વર્ગ
- એવું જાહેર કરે કોઈ ઝીણકુડી ચોપડી.
ખોખરા અવાજે બોલે છે શબ્દકોશ:
'અલ્યા, અહીં તો બધી ભાષાઓ
ગાય છે ગીત
ગીત - ફૂટપાથ પર ઠૂંઠવાતાં ભિખારીઓનાં,
ગીત - ખૂણે બેસી આંસુ પાડતી નવવિધવાનાં,
ગીત - યુધ્ધમાં કપાઈ ગયેલા સૈનિકોનાં,
ગીત - ભૂખથી વલવલતાં શીશુઓનાં,
ગીત - હોસ્પિટલમાં કણસતાં રુગ્ણોનાં,
ગીત - માનવ્યનાં,
ગીત - માનવ્ય માટે ઝૂઝતા ચપટીક શ્વાસોનાં,
ગીત - નિઃશ્વાસ નાખી રસ્તે જતા થાકેલા પ્રવાસીનાં. '
'અહીં ફિલસૂફોએ ઉકેલી નાખ્યો છે
કાળનો કોયડો...' એમ ધીમેશથી કહે કોઈ જર્જરિત ચોપડી.
'આ બધા ગ્રંથો છે સમાજની યાદદાસ્ત'
- એમ કહી ટપ્પ કરતું નીચે પડે કોઈ પુસ્તક.
મારા અભણ કપાળમાં શબ્દનું ટીલું.
અહીં અક્ષર છે, ધર્મ -
જે ખંડિત કરતો નથી કશું,
જે બનતો નથી કદી પશુ.
બે પૃષ્ઠ વચ્ચેથી નીકળી તે
કોઈનાં ઘર કે સપનાં સળગાવતો નથી.
નથી ભોંકતો કોઈને છૂરો.
અહીં મંદિરની જગાએ મૂકો મસ્જિદની ચોપડી
તો બકરી યે કરે નહિ બેં,
એવું રામરાજ્ય છે!
અહીં એકે અક્ષર નથી ધર્માન્ધ.
અહીંથી જ ઊગે છે સૂર્ય
જે અજવાળે છે ભીતરી બ્રહ્માંડ...
ચાચા ગાલિબ એના દીવાનમાંથી
ડોકિયું કરી પૂછે: 'તું કોણ ?'
તો હોઠ બોલી ઊઠે - 'હું મુસલમાન !'
મીરાં, કબીર, તુલસી, નાનક
પૂછે તારું કયું થાનક,
જ્યાં તું ટેકવે તારું મસ્તક
ને ભીડ પડ્યે કોને દરવાજે દ્યે તું દસ્તક?
તો હું ચીંધુ મારાં પુસ્તકની છાજલી...
ખ્રિસ્ત, બુદ્ધ કે મહાવીર મને ચીંધે દિશા
પુસ્તકમાં જાય-આવે મારા વિચાર લિસ્સા !
મારી છાજલી રામની જન્મભૂમિ નથી;
એ તો છે વૃંદાવન,
જ્યાં વિશ્વની તમામ સુંદરતા
ગોપી બનીને રાસ રમે
મારું અંતર એમાં ફેરફુદરડી ભમે...
ધર્મનો ધ
બે પુંઠા વચ્ચેથી નીકળીને
બીજાં પુસ્તકમાં વધ કરવા નથી જતો...
તો ઉપદેશકો, હોશિયાર !
મારી છાજલી પર પુસ્તકોની કતાર.
જેમાં પ્રત્યેક ધર્મ ને મનુષ્ય પ્રતિષ્ઠિત પુરબહાર...
તમારાં કંઠીકંઠા મારા અભ્યાસ ખંડને ન અભડાવે
બિભત્સતા મારા ખંડનાં બારણાં ન અભડાવે
તો બસ.
આખા વિશ્વમાં સૌથી પવિત્ર જગા છે-
મારાં પુસ્તકોની છાજલી.
મારો અભ્યાસખંડ તીર્થ છે, મારાં માહ્યલાનું,
તમે આવો તો તમારું ય !
