પોસ્ટ ૧૧: સાગરપંખી

'તમે એમ કહો છો કે હું ઊડી શકું ?'

'હું તો એટલું જ કહું છું કે તું મુક્ત છે.'

આ એક જ, બે લાઈનનો ડાયલોગ વાહ બોલાવી દે તો આખું પુસ્તક પૂરું કરીએ ત્યારે તો આનંદથી નાચવાનું જ મન થાય. દશ બાર વર્ષના બાળકોથી લઈને નેવું બાણું વર્ષના વૃદ્ધો સુધી હરકોઈને વાંચવા જેવા, વિચારવા જેવા, જીવવા જેવા પુસ્તકની વાત કરવી છે. માત્ર ત્રીસ જેટલા પાનાંઓમાં આ નાનકડી વાર્તા બહુ મોટી વાત સમજાવે છે. અને એ પણ બહુ જ સરળ અને સહજ રીતે. કશી આંટીઘૂંટી વગર બહુ જ સરસ રીતે એક નાનકડા પક્ષીની સફળતાની સફર આ પુસ્તકમાં બખૂબી લખાયેલી છે અને એની આ સફરને વાંચતા વાંચતા આપણે ખુદ એક સફર પર ક્યારે ચાલ્યા જઈએ છીએ એની ખબર પર પડતી નથી. 

આપણને એ આપણી વાત લાગે છે. એ નાનકડા પક્ષીનું સુખ દુઃખ, સાહસ હિંમત, મુકામ મંજિલ, તિરસ્કાર આવકાર, નવું શીખવાની હોંશ,  ઊંચે ઉડવાની તમન્ના બધું જ આપણનેઆપણું જ લાગવા માંડે છે. એના તિરસ્કારથી આપણી આંખનો ખૂણો ભીંજાય છે તો એની પાંખોના ફફડવાનો અવાજ કાને પડતા જ મુઠી વાળી ‘યસ’ બોલાય જાય છે. સંસારમાં આવતા નાના મોટા પ્રશ્નો, મુશ્કેલીઓ, વૈચારિક મતભેદો, ટાંટિયાખેંચની સ્પર્ધાઓ, નકારાત્મક વાતો, નવું ન શીખવાની વૃત્તિ વગેરે આ નાનકડી વાર્તા વાંચતા વાંચતા આંખ સામે તરવરે  છે અને આ નાનકડું પક્ષી આ બધી જ માથાકૂટ, ભેજામારી, હેરાનગતિ પછી પણ પોતાની વાત, પોતાનો વિશ્વાસ, પોતાની હિંમતની સાથે રહી કશુંક પામવા ઘણું કરી છૂટવાની તૈયારી અને તત્પરતા બતાવી જયારે ઊંચે ઉડે છે, પોતાનું ગમતું કે પોતાનું ધાર્યું મેળવે છે ત્યારે રુંવાડા ઉભા થઇ જાય છે. તે ખુદ પર ભરોસો રાખતા શીખવાડે છે, જે સાચું અને સારું છે તે પોતે માને છે અનેબીજાને મનાવવા મથે છે. બીજાની અણસમજની એને બળતરા છે. કોઈક પાસેથી શીખે છે અને બીજાને શીખવાડે છે. શીખવામાં શરમ નથી અને શીખડાવવામાં અહંકાર નથી. જરૂર જણાય ત્યારે લીડર પણ બને છે અને સમય આવ્યે બીજાને લીડર બનાવી પોતે નીકળી જાય છે. ખુબ મહેનત કરી ઊંચે ઉડતા શીખે છે.

અવનવી રીતે ઉડવાનું શીખે છે. મહામહેનતે પોતે જે શીખ્યું છે, પોતે જેમાં મહારત હાંસલ કરી છે, જીવન જીવવાનું એક પ્રયોજન મેળવ્યું છે તેકિનારે માછલીના ટુકડાઓ માટે વર્ષોથી ઝૂંટાઝૂંટી કરી રહેલી પોતાનીજમાતને પણ શીખડાવવાની હોંશભેર કોશિશ કરે છે.જમાત એને બેજવાબદાર ગણી 'સંબંધ પૂરો થાય છે' એવું કહે છે ત્યારે પણ ગભરાયા વિના એકાંતવાસમાં રહી વળી વધારે શીખવાનું ચાલુ રાખે છે. ધીમે ધીમે જેને સમજાય છે તેઓ તેની પાસે આવે છે અને શીખે છે. સાથોસાથ પોતે પણ વડીલ પંખી પાસેથી શીખતો જ રહે છે. હજુ પણ એ જેઓ સત્યને જોવા માંગતા હોય તેને પોતે જે સત્ય પામ્યો છે તેનો થોડોક અંશ આપવા અધીરો છે. એકવાર બહિષ્કૃત થયા પછી પણ પોતાના સાગરપંખીઓને આ શીખડાવવા હંમેશા આતુર છે. અને શીખડાવે પણ છે. ફક્ત ઉડતા નહિ જીવતા. જે એવું માને છે કે પોતે ઉડવા સક્ષમ નથી તેઓને પણ તે ઉડતા કરે છે અને કોઈ વળી એમ પૂછે કે  'તમે એમ કહો છો કે હું ઊડી શકું ?’ ત્યારે પણ એ બહેતરીન જવાબ આપે છે કે'હું તો એટલું જ કહું છું કે તું મુક્ત છે.’

પોતાની સિદ્ધિ કોઈ ચમત્કાર નથી બસ એક સરસ સત્ય છે એવું વારંવાર કહી આને ચમત્કાર માની કોઈ નમસ્કાર ન કરવા માંડે એની સજાગપણે કાળજી રાખે છે.માત્ર પોતે જ નહિ પણ જેને પણ ઉડવું હોય તે ગમે ત્યારે આટલું ઉડતા શીખી શકે છે એવું સૌને સમજાવે છે.તે સ્વાતંત્ર્યના મુકામે પહોંચાડે તેને જ કાનૂન ગણે છે. પોતાની મર્યાદાઓને પણ જાણવામાં માને છે તેમજ મર્યાદાઓને ધીરજપૂર્વક ઓંળગવામાં માને છે, તેમાં આગળ વધી જવાની આછકલાઈ નથી. પોતાની વાત, પોતાનો વિશ્વાસ, પોતાની આવડત, પોતાની શક્તિ સૌ કોઈ સુધી આગળને આગળ વધતી રહે તેવું તે હંમેશા ઈચ્છતો રહે છે.

આટલી સરસ સમજ અને નવું નવું શીખવાની હોશ અને હિંમત રાખનાર આ નાનકડા પક્ષીનું નામ 'જોનાથન લિવિગસ્ટન સીગલ' છે અને એની આ મજેદાર વાત અને વાર્તા લખનાર રિચાર્ડ બાક છે. ઓગણીસો બોતેરમાં અંગ્રેજીમાં લખાયેલ આ પુસ્તકનો ગુજરાતીમાં અફલાતૂન સારાનુવાદ શ્રીમતી મીરા ભટ્ટે વર્ષો પહેલા 'સાગરપંખી' નામે કર્યો અને પછીતો એના ઘણા પુનર્મુદ્રણ થયા. ગુજરાતી કે અંગ્રેજી કોઈપણ ભાષામાં વાંચવી ગમે તેવી આ બેસ્ટ બુક મસ્ટ રીડ છે. વાંચજો. વિચારજો.  

પોસ્ટ 10: અહીંથી ઈશ્વર ઢુંકડો લાગ્યો.

કુદરતી રીતે કુદરતની વચ્ચે પહોંચી જવાની મજા છે. સગવડતાને બદલે સુંદરતાની જોડે રહેવાની મજા છે. અને આવી અનોખી મજા આ જન્માષ્ટમીની રજાઓમાં ગુજરાતની બોર્ડર ટપ્યાં સિવાય લીધી. લોનાવાલા ખંડાલા અને આબુ ઉદયપુર સુધી લાંબા થવાને બદલે આ વખતે નવસારી બારડોલી વચ્ચે આવેલા ખડ ગામમાં ખળખળ વહેતી નદી પૂર્ણાના કાંઠે આવેલા સુરતી મિત્ર મુકેશભાઈના આંબાના બગીચા સાથેના ફાર્મ હાઉસમાં પ્રકૃતિની સંગાથે રહેવાની મજા માણી.

પંદેરક વીઘામાં પથરાયેલ આ ફાર્મ પૂર્ણા નદીની જોડાજોડ છે. બધી જ જરૂરી સગવડતાઓ ઉપલબ્ધ હોવા છતાં ત્યાંની સુંદરતા મેદાન મારી જાય છે. વહેતી નદીનો નિરંતર અવાજ બેકગ્રાઉન્ડ સંગીત સાથે ધ્યાનમાં સરી જવાની સરળતા કરી આપે છે. હાઇવેથી આ જગ્યા ખાસ્સી દૂર હોવાથી વાહનોનો અવાજ ત્યાં પહોંચતો નથી અને એટલે જ શાંતિ ક્યાંય ગોતવા જવી પડતી નથી. કુદરતના કુદરતી અવાજની પૂરતી હાજરીથી કશું ભેંકાર લાગતું નથી અને પક્ષીના કલરવ કે ગાય ભેંશ કુતરાના હાકલાઓથી વાતાવરણ જીવંત લાગે છે. કુદરતી રીતે જેવું આ જગત હોવું જોઈએ તેવું જ ત્યાં હજુ જળવાયું છે. 
ખડ નામના નાનકડા ગામડામાં પશુપાલન અને ખેતી જ મુખ્ય આજીવિકાના સ્ત્રોત છે. ફાસ્ટફૂડ કે હોટલ રેસ્ટોરન્ટ ત્યાં હજુ પહોંચ્યા નથી. ઘર માટે જરૂરી સાધન સામગ્રી થોડે દૂર રહેલા બીજા મોટા શહેરથી લઇ આવવાની એટલે હજુ ત્યાં બજાર નથી અને એટલે જ સ્ટીરીઓના અવાજ કે પાનમાવાના વ્યસન નથી. બધા જ પોતપોતાની રીતે પોતાના કામમાં પરોવાયેલા છે અને પોતાના પરિવાર સાથે પીશફૂલી રહે છે. નથી કોઈ દેખાદેખી કે નથી કોઈ સ્પર્ધા. ત્યાં આ ત્રણ દિવસ દરમિયાન કુદરતનું અફાટ સૌંદર્ય જોયું. આકાશમાં મંડરાયેલા વાદળો અને ધરતી પર છવાયેલાં વૃક્ષો વચ્ચે વરસાદની આવ જા સાથે ત્યાં બસ જાત સાથે જીવવાનો જામો પડી ગયો. 
ફાર્મ હાઉસમાં પણ પ્લાસ્ટિક પર પ્રતિબંધ અને જમવા બનાવવા માટે માટીના વાસણો અને ચુલાનો જ કરતો ઉપયોગ વાહ બોલાવી ગયો. કુદરતની વચ્ચે જઈને કુદરતને માન આપી, કુદરતની પ્રણાલીને ન ખોરવી ત્યાંની જેમ રહેવા જમવાની આ સરસ સિસ્ટમ સલામીને લાયક હતી. ત્યાં પૈસાના પ્રદર્શનને બદલે જરૂરિયાત મુજબના તમામ જલસા હતા. ગાયનું શેળકઢું દૂધ, તાજા ત્યાં જ ઊગેલાં શાકભાજી અને ચૂલાના તાપે તપેલો અને માટીના વાસણોમાં ચડેલો સરસ કુદરતી સ્વાદ અને સોડમ સાથેનો ખોરાક હતો. રોજની આ રૂટિન ફાસ્ટ લાઈફથી કટ થઇ ત્યાં કુદરત સાથે મેચ થઇ રહેવાની બહુ મજા આવી.

કુદરત પણ ક્યાં એકજેવી રહેવામાં માને છે અને તેથી જ પરિવર્તન તેનું મુખ્ય લક્ષણ ગણાય છે. અને એટલે જ વળતી વખતે કુદરતનું એક ઓર નયનરમ્ય રૂપથી વાપીના મિત્ર પંકજભાઈએ વાપીથી સાઇઠક કિલોમીટર દૂર લઇ જઈ પરિચિત કરાવ્યા. વાપી થી સેલવાસ થઈને દૂધની પહોંચાય. વરસાદથી ખીલી ગયેલો હીલી રસ્તો લોનાવાલા આબુની યાદ અપાવે. દમણગંગા નદીના વહેણ પરના મધુવન ડેમનું પાણી ભેગું થાય તે વાગચૌડા પોઇન્ટ પર બોટિંગ દરમિયાન ઈશ્વર ઠુંકડો લાગે. ચારેકોર પર્વત અને વચ્ચે આ પાણીની ઉપર તરતી નાનકડી હલેશા વાળી હોડીમાં બેઠા હોઈએ ત્યારે કોઈક નેવરલેન્ડમાં પહોંચી ગયાની અનુભૂતિ થયા વગર ન રહે.

શહેરથી આ જગ્યા બહુ દૂર ન હોવા છતાં ત્યાં અમારા સિવાય બીજા કોઈ જ ટુરિસ્ટ ન હોવાથી આશ્ચર્યની થવાની સાથે આ અફલાતૂન જગ્યા કૉમર્શલાઇજ઼થી બચી છે એનો આનંદ પણ થયો. આવી જગ્યાઓની જરૂર છે જ્યાં ભલે થોડી વાર, ત્યાં રહે ત્યાં સુધી માણસ, માણસ બનીને રહે છે. ત્યાં જેટલી વાર રહો એટલી વાર તમો કશું ખોટું ખરાબ વિચારી કે વર્તી નહિ શકો, તમને કુદરત એની બાહોપાશમાં લઇ લે છે, ત્યાંનું ચોમેર પથરાયેલું આ સૌંદર્ય જોઈને હીપટોનાઈઝ થઇ જવાય છે. કશા પ્રયત્ન વગર મૌન થઇ જવાય છે. 
ત્યાંથી હજી ઉપર જઈએ એટલે દાદરા નગર હવેલી વિસ્તારનું ગામ દૂધની આવે. ત્યાં વસાહત મોટી, બજાર મોટી પણ વાતાવરણ એવું જ સરસ. સરકારી ગેસ્ટહાઉસ અને એકાદ બે હોટલ પણ ખરી. બોટીંગથી બાજુમાં રહેલા ગામમાં આવનજાવન થાય. સમયને સાથ આપવાનો હોઈ ત્યાં બહુ રહી શકાયું નહિ. જન્માષ્ટમીની આ એકાદ વીકની રજાઓમાં આવી સરસ જગ્યાઓએ પહોચવા નક્શાઓ ફેંદતાં અને રસ્તાઓ ખૂંદતા કુલ 1570 કિલોમીટરનો સેલ્ફ ડરાઇવ પ્રવાસ એકદમ યાદગાર બની રહ્યો. 
આ લખાય છે ત્યારે પાછા હતા ત્યાં આવી ગયા છીએ પણ સાથે ઘણું જોયું, જાણ્યું, અનુભવ્યું તે લેતા આવ્યા છીએ. જાતથી થોડા વધુ નજીક આવ્યા અને કુદરતથી થોડા બધું પરિચિત થયા છીએ. કુદરતના આવા કોલ આવે ત્યારે ત્યાં પહોંચી જવાની હંમેશા ઉતાવળ રહેશે.

    

પોસ્ટ 9: બ્લેકબોર્ડ

14 સપ્ટેમ્બર 2016ના રોજ વીવીપી એન્જી. કોલેજની કોમ્યુટર બ્રાન્ચમાં ત્રીજા સેમેસ્ટરના સ્ટુડન્ટને મેનેજમેન્ટનું પહેલું ફંકશન પ્લાનિંગ ભણાવતા ભણાવતા બની ગયેલું મારું બ્લેકબોર્ડ.

P for Planning